1 қазанда ғарыш техникасы және технологиясы институтының облигациялары (ikttb1 сауда коды; жылдық купон 17%; мерзімі 3 жыл; шығарылым көлемі 1,5 млрд теңге) Қазақстан қор биржасының ресми тізіміне енгізілді. Листинг стандартты рәсім бойынша жүргізілді, шарттары да стандартты, бірақ Эмитент ерекше — Ғарыштық техника және технологиялар институты (ҒТТИ ЖШС), ол институт басшылығының куәлігі бойынша Қазақстанның биржаға шыққан алғашқы ғылыми ұйымы болды.
ҒТТИ директоры Разия Буралхиева мен оның перспективалық жобалар жөніндегі орынбасары Лейла Сұлтанбекова ғылыми институттың қор нарығына инвестиция салуға не үшін жүгінгені, ғалымдардың қандай жобалары пайда әкелетіні және қазір ұйымның активінде не бар екендігі туралы айтып берді.
2009 жылдан бастап институт құрылған кезден бастап ғарыш саласы үшін көптеген компоненттер әзірленді, ғылыми жұмыстардың үлкен көлемі жасалды, - деп атап өтті институт директоры. — Осы жылдар ішінде институт Наноспутникті басқарудың борттық кешенінің, ғарыш аппараттарына арналған жұлдыз датчигінің, күн датчигінің прототипінің, ғарыш аппараттарында пайдалану үшін ғаламдық навигациялық спутниктік жүйелердің радиосигналдарын өңдеу Модулінің, спутниктік және ұшқышсыз ұшу аппараттарының бағдарлау жүйесінің үлгілерін және жерүсті сынауларына арналған аппараттық-бағдарламалық кешенді бағдарлау жүйелерін, жерсеріктік жүйелерге арналған энергиямен жабдықтаудың дербес ішкі жүйелерін әзірледі.
Ал 2018 жылы алғаш рет институт қабырғасында әзірленген "Falcon 9" зымыран тасығышында (АҚШ) KazSciSat-1 ғылыми мақсаттағы қазақстандық ғарыш аппараты ұшырылды.
15 жылдық қызмет барысында Космотехника және технологиялар институтының ғалымдары мен инженерлері ғарыш техникасы мен технологиялары, ақпараттық және коммуникациялық технологиялар саласында көптеген ғылыми-зерттеу және тәжірибелік-конструкторлық жұмыстарды жүзеге асырды, олардың көбісі экономика салаларына қолданылды, — деп айтты Лейла Султанбекова, — соның ішінде Қазақстанның жоғары дәлдікті спутниктік навигация жүйесіне арналған 50 дифференциалды станция, суперкомпьютерлер, жоғары дәлдікті геодезиялық сыныпқа арналған навигациялық құрылғылар, бірізді деректерді беру жүйесіне арналған спутниктік терминал, су есептеу құралдары, психодиагностикалық кешен, ашық тау-кен жұмыстарын диспетчерлеу жүйесінің қозғалмалы нысандарын бақылау борттық кешені, ғарыштық байланыс технологияларын қолданатын мореналық көлдердің жағдайын мониторингтеу бағдарламалық-техникалық кешені, кен орнына арналған жоғары дәлдікті спутниктік позициялау жүйесінің бағдарламалық-техникалық кешені, кең ауқымды жерүсті нысандардың 3D-модельдерін жасау бағдарламалық-техникалық кешені, мәдени мұра нысандарының (Қазақстандық және шетелдік мүсіндер) 3D-модельдерінің сандық каталогын орналастыратын веб-портал құруға арналған кешенді автоматтандырылған ақпараттық жүйе (Қастеев атындағы ҚР Мәдениет және спорт министрлігінің Мемлекеттік көркем өнер мұражайы қорынан) және басқа да жобалар бар.
Ірі мемлекеттік жүйеге айналған екі жобаны ҒТТИ қызметкерлері ерекше мақтанышпен ұсынады: бұл авариялар мен апаттар кезінде шұғыл шақырудың Мемлекеттік автоматтандырылған ақпараттық жүйесі (ААШШ МААЖ) және "Транзит" халықаралық тасымалдарды қадағалаудың ақпараттық жүйесі ("Транзит"АЖ).
ААШШ МААЖ 2019 жылдың қаңтарында пайдалануға берілді, оператор болып космотехника институты тағайындалды. ААШШ келесідей жұмыс істейді: Жүйеде тіркелген құрылғы автомобильге орнатылады. Бұл құрылғы апат кезінде автомобильдің координаттарын автоматты түрде анықтайды және жүйеге төтенше жағдай туралы хабарлама жібереді. Оператор шақыруды қабылдайды және оны ҚР ТЖМ бөлімшесіне және шұғыл қызметтерге береді.
Бүгінде ААШШ-да 550 мыңнан астам автомобиль тіркелген. Жүйе іске қосылғаннан бері (алты жылға жуық уақыт ішінде) біз 2,5 миллионнан астам қоңырауды өңдедік, оның 5 675 қоңырауы шұғыл жедел қызметтердің араласуын талап етті, — деп Лейла Сұлтанбекова сандармен бөлісті. — Басқа жағдайларда жүргізушілер, сұрақтар қойды немесе құрылғының жұмыс істеп тұрғанын тексерді. ААШШ көмекке автоматты түрде қоңырау шалу функциясы бар екенін атап өткім келеді-ауыр апатқа қатысушылар жарақат немесе шок салдарынан SOS түймесін өздері баса алмайды.
ААШШ жүйесі бойынша қоңырау ұялы байланыс операторлары үшін басым болып табылады, ол желілер шамадан тыс жүктелген немесе телефон қызмет көрсету аймағынан тыс болса да беріледі.
2024 жылғы 30 шілдеде президент Қасым-Жомарт Тоқаев "Қазақстан Республикасының 2029 жылға дейінгі ұлттық даму жоспарын бекіту туралы" Жарлыққа қол қойды, онда көлік-логистикалық кешен жұмысының тиімділігін арттыру шеңберінде цифрлық технологияларды интеграциялау, жүктерді қадағалау жолымен ағындарды басқару моделі бөлінді. Осыған байланысты институт өзінің әзірлеуінің тағы бір жүйесін — 2023 жылдан бастап Ұлттық операторы болып табылатын "Транзит" АЖ-ін неғұрлым перспективалы жоба деп санайды.
2022 жылғы 19 сәуірдегі Еуразиялық экономикалық одақта тасымалдарды қадағалау үшін навигациялық пломбаларды қолдану туралы келісімді іске асыру шеңберінде Ұлттық оператордың акт функцияларын орындау мақсатында жүйені өрістету бойынша жұмыстар жүргізілуде. АЖ енгізуден күтілетін нәтиже: ҚҚС төлеуді арттыру есебінен мемлекеттік бюджеттің кірістерін арттыру; ЕАЭО ішкі нарығында тауарлардың заңсыз өткізілуінің жолын кесу; жол жүру жолында қосымша тексерулерді болдырмау есебінен транзиттік тасымалдау уақытын қысқарту; "жалған тасымалдардың"жолын кесу.
"Транзит" АЖ 2024 жылдың соңына дейін іске қосылады, қазірдің өзінде жүйені ел аумағы бойынша және автокөлікті шекаралық өткізу пункттерінде өрістету жүргізілуде. Әрі қарай жүк теміржол вагондары пломбалармен жабдықтала бастайды.
Жобаның тәуекелдерін азайту және пломбаларға деген қажеттілікті қамтамасыз ету үшін институт инженерлері навигациялық пломбаны әзірлеуде еңбек етуде, патент алынды және құрылғылардың жеке өндірісін іске қосу жоспарлануда.
"Транзит" ақпараттық жүйесін әзірлеу және енгізу космотехника институтының биржада қаржыландыруды тартуға шешім қабылдауының себептерінің бірі болып табылады. "Транзитті" пайдаланудан түскен кірістер купондардың төленуін және облигациялардың өтелуін қамтамасыз етіп қана қоймайды, сонымен қатар ҒТТИ-на болашақта өз жобаларын қаржыландыру үшін қор құруға мүмкіндік береді деп есептеулер көрсетеді. Халықаралық рейтинг агенттігі оларды жақын арада растай алады, Институт несиелік рейтинг беру бойынша қызметтерді сатып алу рәсімін бастады.
Мақала Forbes.kz порталында жарияланған: https://forbes.kz/articles